‘De overheid moet regie nemen’ een veelgehoorde zin op tv, in de krant en op sociale media.

Maar vaak is niet duidelijk wat er precies met ‘regie nemen’ wordt bedoeld en is de reflex om ergens meer geld in te steken. Maar slimme regie betekent de teugels op grote maatschappelijke uitdagingen aantrekken én waar nodig juist ook laten vieren en de oplossing vanuit bedrijven en consumenten zelf laten komen. En daarbij eerlijk en duidelijk zijn over de soms pijnlijke keuzes en de gevolgen daarvan.

Secretaris-generaal Lidewijde Ongering (ministerie van Economische Zaken en Klimaat) schrijft hierover in haar jaarlijkse nieuwjaarsartikel, dat vandaag verschijnt in Economisch Statistische Berichten (ESB).

Klimaat- en digitale transitie: regie nemen én geven

In de klimaat- en energietransitie neemt de overheid de regie omdat de transitie anders onvoldoende op gang komt. Dat kan bijvoorbeeld met beprijzing, door een prijs te hangen aan CO2-uitstoot, en door duidelijke normen te stellen. Daarmee benutten we de kracht van de markt door bedrijven, ondernemers en consumenten zelf de beste oplossing te laten bedenken. Daarnaast is centrale coördinatie nodig om de verduurzaming betaalbaar te houden, bijvoorbeeld wanneer een keuze moet worden gemaakt voor een alternatieve energiebron voor een woonwijk.

De digitale transitie vraagt een hele andere vorm van regie van de overheid, gericht op het ingrijpen bij uitwassen. Bijvoorbeeld bij grote digitale platforms met veel marktmacht of bij het veiliger maken van digitale producten en diensten. De uitdaging is om nieuwe regelgeving doelgericht in te zetten en toekomstbestendig te maken. En tegelijkertijd voldoende ruimte te laten om de voordelen van digitalisering te behouden.

Heldere keuzes bij pijnlijke veranderingen

Bij transities horen pijnlijke veranderingen, die vragen om heldere keuzes. Stikstofuitstoot die teruggebracht móet worden, uitbreidingen van het elektriciteitsnet die verzanden in lange vergunningentrajecten en toenemende druk op schaarse ruimte. Ongering: “Zomaar drie voorbeelden die laten zien dat er geen tijd meer is voor het geleidelijk laten begaan en dat we de ruimtelijke vraagstukken in samenhang moeten oppakken. Een maatschappij en economie in transitie betekent soms ook durven breken met bestaande activiteiten en gewoontes. En daarbij ruimte laten voor nieuwe winnaars en verliezers. Herverdeling is nodig om maatschappelijke veranderingen teweeg te brengen, maar de overheid moet of kan niet alle verliezen compenseren.”

Transities stimuleren met een toekomstgerichte arbeidsmarkt en onderwijs

Transities worden belemmerd omdat de Nederlandse arbeidsmarkt kampt met serieuze personeelstekorten en stagnerende doorstroom naar kraptesectoren. Ongering stelt dat de overheid meer regie kan nemen door het onderwijs beter aan te laten sluiten op de arbeidsmarkt. Bijvoorbeeld door meer middelen beschikbaar te stellen voor technische studies, door een verplichting te introduceren om de transitievergoeding aan scholing te besteden of meer internationale studenten naar Nederland halen om een opleiding te volgen in een kraptesector.